Nachtmerries in Japan

De vorige keer dat ik een blog schreef, was voor mijn vakantie naar Sri Lanka. Deze schrijf ik twee dagen voor mijn vakantie naar Ierland. Het idee voor deze blog ontstond echter al weken geleden. Ik kwam erop door mijn collega Frank. Hij vertelde dat Japan een negatieve bevolkingsgroei heeft. Dat we door de vergrijzing wereldwijd kampen met dalende beroepsbevolking weet ik. Maar dat Japan echt een negatieve bevolkingsgroei heeft, had ik niet helder. Ik wilde hier meer over weten en ging op onderzoek uit om de mogelijke gevolgen beter te begrijpen. Japan onderzoeken en begrijpen bleek alleen niet zo makkelijk. De werkcultuur is er eentje die ik niet eerder ben tegengekomen. De fraude zaken lijken wel soapseries en sinds de tweede wereldoorlog is er eigenlijk maar één partij aan de macht geweest. Zo groeide mijn ‘simpele’ blog idee uit tot een full-fledged nachtmerrie. Totdat opeens alle puzzelstukken op hun plaats vielen. Ik zag in dat de werkcultuur in Japan drastisch moet veranderen, als ze de gevolgen van een negatieve bevolkingsgroei willen vereffenen.

Karaokenomics
Er bestaat in Japan een term Salaryman. Dat is een mannelijke werknemer die vaak gelijk na zijn universitaire opleiding bij een bedrijf komt en blijft werken. Hij wordt verwacht lange dagen te maken, met veel overuren. Daarnaast geldt de sociale verplichting om na werk nog met collega’s te drinken en een karaokebar in te duiken. Werk wordt gezien als het allerbelangrijkste wat er is. Als waardering voor deze loyaliteit van werknemers krijgen mannen vaak lifetime employment contracten. In de jaren ’60 en ’70 was er sprake van sterke economische groei in Japan. De Salaryman werkte lange dagen en salarisverhoging stond bijna gelijk aan het aantal overuren wat gewerkt werd. Vrouwen bleven thuis en zorgden voor de kinderen, ouderen en het huishouden. Dit gender-model werkte goed voor Japan en er was geen reden hiervan af te stappen. Sinds het begin van deze eeuw staat dit model echter niet meer garant voor economische groei.

Womenomics
De afgelopen 20 jaar is de economische groei in Japan achtergebleven vergeleken met andere G7 landen. De Japanse premier Abe begon daarom in 2012 met een ambitieus plan genaamd Abenomics. Hij wilde de economische groei nieuw leven inblazen door middel van o.a. geldverruiming en belasting voordelen. Een ander deel van Abe’s hervormingsplan draait om de vrouw. Hij introduceerde Womenomics om meer vrouwen aan het werk te krijgen. Een gezin met meer salaris heeft meer geld om uit te geven en voilà: economische groei.

Een van de Womenomics’ speerpunten was het faciliteren van meer kinderopvanggelegenheden. Naast werk is de vrouw namelijk nog steeds hoofdverantwoordelijk voor het opvoeden van de kinderen. Helaas zijn de wachtlijsten voor kinderopvang en crèches nog steeds enorm lang. Vrouwen kunnen daardoor niet de traditionele overuren maken. Dit botst met de toch nog aanwezig Salaryman ethos. Het verbaast me dan ook niet dat veel vrouwen voornamelijk parttime of op projectbasis werken. Het salaris van een parttimer is echter de helft van een fulltime werknemer. Ondanks de toename van het aantal vrouwen (2 miljoen extra sinds 2012) dat werkt, is de daaropvolgende gewenste economische groei nog uitgebleven. Daarnaast krijgt een parttimer niet dezelfde kansen als de lifetime employers. Ze krijgen minder tot geen trainingen, wat de kans op promotie in de weg staat.

Changenomics
Begin dit jaar kondigde premier Abe een pakket werkcultuur hervormingen aan. Eén van die hervormingen is het minimaliseren van het salarisverschil tussen de parttime en lifetime werknemer. De belangrijkste is echter het invoeren van een wettelijke beperking op het werken van overuren. Abe hoopt dat het terugdringen van de chronisch lange werktijden vrouwen aanmoedigt om (weer) te gaan werken. Sinds het begin van Abenomics is het echter gebleken dat het doorvoeren van hervormingen trager verloopt dan gewenst. De Salaryman cultuur is diepgeworteld. Zo las ik vorige week nog een artikel in de Financial Times dat de Tokyo Medical University zijn toelatingsexamen manipuleerde, zodat er naar verhouding meer mannen dan vrouwen zouden slagen. Mannen nemen namelijk geen zwangerschapsverlof op.

Het veranderen van een cultuur is veel moeilijker dan het bijbouwen van meer kinderopvanggelegenheden. Het zal in mijn ogen daarom ook nog jaren duren voordat vrouwen in Japan gelijke kansen krijgen op banen, promoties en goede salarissen. De gewenste economische groei zal dan ook niet op de korte termijn plaatsvinden. Ik hoop vooral dat Japanse bedrijven op tijd open staan voor deze cultuurverandering. Het IMF heeft namelijk al gewaarschuwd dat de sterke daling in beroepsbevolking de komende dertig jaar de gemiddelde jaarlijkse BBP groei met 1 procent zal dempen. Dat noem ik nog eens een full-fletched nachtmerrie.

Dit artikel is geen beleggingsaanbeveling, geen beleggingsadvies en ook geen aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument.